Hazirkodlarvs.TR.GG
Akarsular ve ozellikleri
AKARSULAR ve ÖZELLİKLERİKaynak suları, yağışlar, kar ya da buz erimeleri ile oluşan ve bir yatak boyunca akan sulara akarsu denir. Akarsular küçükten büyüğe doğru dere, çay, öz, ırmak ve nehir şeklinde sıralanır. Bir akarsuyun doğduğu yere akarsu kaynağı, döküldüğü yere akarsu ağzı denir.
Resim Kaynak: www.cografyatutkudur.com
Akarsuyun akımının yıl içerisinde gösterdiği değişmelere rejim denir. Bir akarsuyun rejimini belirleyen en önemli faktör havzasındaki yağış rejimidir.
1-Rejimlerine Göre Akarsular
Türkiye akarsu haritası için tıklayınız
Akarsuyun rejimi ikiye ayrılır;
Düzenli Rejim: Yıl içerisinde su seviyesinde fazla değişme olmayan akarsuların rejim tipidir. Ekvatoral bölgedeki Amazon ve Kongo nehirleri ile Batı Avrupa’daki nehirler düzenli rejime sahiptirler.
AMAZON KONGO
Düzenli ve düzensiz rejim grafikleri
Düzensiz rejim:Akımı aylara ve mevsimlere göre büyük değişmeler gösteren akarsuların rejim tipidir.Orta enlemler karaların iç kısımlarındaki nehirlerden İndus, Ganj ve Sarıırmak düzensiz rejime sahiptirler.
İNDUS GANJ
Akarsuyun rejimini etkileyen faktörler;
•Yağış rejimi ve şekli
•Havzanın genişliği
•Buharlaşma şartları
•Barajlar ve bitki örtüsü
2. Beslenme Kaynaklarına Göre Akarsular: Akarsular yağmur, kar ve buz, kaynak ve göl suları ile beslenirler. Havzası geniş olan akarsular bu kaynakların bir kaçı ile birden beslendiği için karma rejimli akarsular olarak adlandırılırlar.
a) Yağmur Suları İle Beslenen Akarsular: Akdeniz ikliminin görüldüğü yerlerde, akarsularda yazın seviye düşmesi,kışında seviye yükselmesi görülür.Karstik kaynaklarla beslenen akarsularda, seviye düşmesi fazla olmaz. Akdeniz akarsu rejimi, barajın olmadığı akarsu veya kolunda görülür. Örnek: Baraj olan Seyhan-Ceyhan-Gediz-Manavgat gibi akarsular doğal özelliğini kaybetmiştir.
b) Kar ve Buz Suları İle Beslenenler: Bu rejim, yağışın büyük bölümünün kar şeklinde düştüğü yüksek dağlardan kaynağını alan akarsularda görülür. Örnek: D. Karadeniz ve D. Anadolu akarsuları. Bu tip akarsularda, akım seviyesi Mart- Ağustos arasında yükselir, kışın düşer.
c) Kaynak sularıyla beslenenler: Örnek: Manavgat ve Köprücay’dır.
d) Gölden çıkan akarsular:
v Beyşehir gölünden çıkan ve Konya arazisini sulayan Çarşamba suyu
v Eğirdir gölünden çıkan Kovada çayı.
v Manyas gölüne ulaşıp, tekrar gölden çıkan Koçaçay
v Ulubat gölünü ulaşıp tekrar gölden çıkan Kemalpaşa- Orhaneli
v Erzurum ovasının doğu ve güneyindeki bataklık ve göllerden çıkan Karasu
v Çıldır gölünden çıkan Arpaçay
3. Döküldüğü Yere Göre Akarsular: Kollarıyla birlikte bir akarsuyun sularını topladığı sahaya havza denir.
Akarsu havzaları ikiye ayrılır:
a. Kapalı Havza: Sularını denize ulaştıramayan akarsuların havzalarına kapalı havza denir. Kapalı havzaların oluşmasındaki temel etken yer şekilleridir. Sıcaklık ve nem koşulları da kapalı havzaların oluşmasında etkilidir.
a) İç Anadolu Kapalı Havzaları:
1-Afyon, Akarcay havzası: Güneyde sultan dağları, Kuzeyde Emir dağları, kütlesi arasında çökme sonucu oluşmuş içinde Karamuk, Akşehir ve Eber göllerinin bulunduğu havzadır. Eber gölünün suları Akşehir’e dökülür. Akşehir’in suyu tuzlu, Eber’in suyu tatlıdır. Karamuk gölünün suları, bir düden vasıtasıyla Eğirdir gölüne dökülür.
2-Konya kapalı Havzası: Güneyde Toros dağları, kuzeyde Obruk platosu ile çevrilidir. Bu havzada Beyşehir gölünden gelen Çarşamba suyu dökülür. Bu havzaya dökülen akarsular, tuzlu bataklıkları besler.
3-Tuzgölü havzası:
Tuzgölü çevresi, çökme sunucu oluşmuştur. Havzanın çevresindeki yüksek sahalardan gelen kısa boylu akarsular. Tuz gölüne dökülür.
b) Göller Yöresi Kapalı Havzaları:
1-Burdur gölü havzası: Çevreden gelen bir çok geçici akarsu ile, Tefenni ovasından gelen Eren çayı dökülür.
2-Acıgöl Havzası:Doğudaki Söğüt dağlarından kaynağını alan geçici akarsular dökülür.
Not: Göller yöresinde ayrıca Salda, Yarışlı, Burak ve Kestel gölleri kapalı havza özelliği taşır.
c) Van kapalı havzası:
Van gölünün güneyinde Bitlis, kuzeyinde ise volkanik dağlar uzanır.Van gölü, Nemrut dağından çıkan lavlar sonucu oluşmuştur. Van gölünün suyu sodalıdır.
Türkiyenin akarsu havzaları harita çalışması için tıklayınız
NOT: Aras ve Kura ırmakları da kapalı havza özelliği gösterir.Çünkü Hazar Denizine dökülürler ve Hazar denizi bir göldür.
b. Açık Havza: Sularını denize ulaştırabilen akarsuların havzasına açık havza denir.
KONU İLE İLGİLİ TAVSİYELER:
Konu ile ilgili olarak akarsu rejimini etkileyen faktörler soru olarak karşımıza çıkabilir.Yada Türkiye yada dünya üzerinde akarsuların rejim karşılaştırmaları sorulabilir.Öncelikle rejim konusunda şu bilinmelidir yıl içerisinde su miktarı çok fazla azalmıyor yada artmıyorsa düzenli rejim yıl içerisinde değişik dönemlerde azalma ve artma gösteriyorsa bu bir seferlikte olsa rejim düzensiz olur.Yine Türkiye için Karadeniz özellikle doğu Karadeniz akarsuları için düzenli rejim yorumu yapılır.Yine buna ilaveten Akdeniz bölgesinde Manavgat düzenli rejim olarak nitelendirilebilir.Yıl içerisinde suyun azalmaması temelde iki nedene dayanır yağış rejimi ve beslenme kaynaklarının bolluğu.Yukarıda verdiğim akarsulardan doğu Karadenizde düzenli olması daha çok yağış rejimi ile Manavgat ise kaynak sularıyla beslendiği için yıl içerisinde kurak dönemlerde dahi çok fazla su kaybına uğramaz.Son olarak dünya üzerinde akarsuları yorumlar iken iklim özelliklerine dikkat edilmelidir.Yağış rejimi düzenli olan Ekvatoral ve Okyanusal iklimin etkili olduğu alanlardaki akarsular için düzenli yorumu yapılabilir Amazon,Kongo Batı Avrupa akarsuları gibi.Bunun dışında savan,muson,çöl,karasal,iklimlerde belirli dönemlerde ciddi su azalış ve artışları olur bu nedenle düzensizdir.
